-
1 җитез
1. прил.ло́вкий, бы́стрый, прово́рный, ре́звый, подви́жный, ю́ркий, расторо́пный, поворо́тливыйҗитез егет — ло́вкий, расторо́пный па́рень
җитез колын — бы́стрый, ре́звый жеребёнок
җитез йөрешле — быстроно́гий
2. нареч.җавапка җитез — быстр в отве́тах; за сло́вом в карма́н не ле́зет
1) ло́вко, прово́рно, бы́стро, расторо́пно2) перен. ло́вкий, шу́стрый••җитезгә йөз өлеш, йомшакка бер өлеш — погов. кто смел, тот два съел (букв. шу́стрый сто доле́й полу́чит, а ро́хля - то́лько одну́)
-
2 җитез-җәһәт
-
3 җитез-җитез
быстро, проворно -
4 җитез
çevik, kıvrak, seri -
5 җитез
пр1. проворный, расторопный, ловкий, быстрый // проворно, расторопно2. резвый, шустрый // резво, шустро -
6 җитез
gewandt; wendig; flink -
7 җәһәт-җитез
прил.прово́рныйҗәһәт-җитез адымнар белән — прово́рными шага́ми
җәһәт-җитез хәрәкәтләр — прово́рные движе́ния
-
8 çevik
җитез; елдам; елгыр -
9 kıvrak
җитез; елгыр -
10 seri
җитез; өлгер; тиз -
11 бойкий
-ая; -ое1) җитез, өлгер, булдыклы2) үткен, тапкыр3) халык күп була торган, халык күп йөри торган, халык кайнап тора торган•- бойкое перо -
12 бравый
-
13 ловкий
-ая; -ое1) оста; җитез2) разг. ( изворотливый) елгыр, мут, оста, хәйләкәр3) разг. ( удобный) уңайлы -
14 проворный
-
15 разбитной
-
16 шустрый
-
17 белән
послелог; употр. с основн. п.(при мест. управляет род. п.)1) с, со служит для обозначения:а) совме́стности, соуча́стия, сопровожде́нияиптәше белән — (вме́сте) с (свои́м) това́рищем
шикәр белән чәй эчү — пить чай с са́харом
б) взаимоотноше́ний, акти́вного де́йствия, сравне́ния ( с кем)белән сөйләшү — разгова́ривать ( с кем)
••кеше белән кеше булу — погов. уме́ть быть челове́ком в отноше́нии к челове́ку
в) причи́нно-целевы́х отноше́ний; с, потуган көн белән тәбрикләү — поздравля́ть с днём рожде́ния
йомыш белән йөрү — ходи́ть (е́здить с поруче́нием)
халык үтенече белән — по про́сьбе наро́да
авыр мәсьәлә белән баш вату — лома́ть го́лову над тяжёлыми пробле́мами
ашыгычлык белән ялгышу — ошиба́ться из-за спе́шки
арыганлык белән — по причи́не уста́лости
ялкаулыгы белән — из-за свое́й ле́ни
4) служит для указания области действия характеристики или самого характера лица потабигате белән җитез — ло́вок по приро́де
5) в ряде случаев переводится, как правило, творительным падежом и выражает:а) условие••үсемлекнең тереклеге су белән, кешенең тереклеге эш белән — посл. расте́ние живёт водо́й ( благодаря воде), а челове́к живёт трудо́м ( благодаря труду)
б) орудие, средство действиябалта белән чабу — руби́ть топоро́м
поезд белән бару — е́хать по́ездом
медаль белән бүләкләү — награди́ть меда́лью
в) характер, образ явления или действиябелән характерлы — характеризу́ется ( чем), характеризу́ется (тем, что)
белән билгеләнә — определя́ется ( чем)
г) времяиртә белән — у́тром; по утра́м
кич белән — ве́чером, по вечера́м
сәгате белән — в счи́танные часы́ (мину́ты)
д) пространство движения вдоль, поюл белән — доро́гой (по доро́ге)
урман белән — ле́сом (по ле́су, вдоль ле́са)
6) со словами, обозначающими группу, коллектив, образует сочетания, аналогичные сочетания (со) всем, (со) всейавылы белән — всей дере́вней
өй эчләре белән — со все́ми домоча́дцами
7) с сущ. со значением качества, порядка (в частности с сущ. на -лык) образует ряд словосочетаний, переводимых на русский язык наречиямичират белән — поочерёдно, о́чередью
бөтен көче белән — со всей си́лой
яхшылык белән — по-хоро́шему
түземсезлек белән — нетерпели́во, с нетерпе́нием
8) с именами действия на -у /-ү образует сочетания, соотв. русским сочетаниям с союзными словами как то́лько... сра́зу; сра́зу по́сле того́, как; едва́ успе́вбүлмәгә керү белән, бүреген салды — как то́лько вошёл в ко́мнату, снял ша́пку
кайту белән эшкә тотын — как то́лько вернёшься, сра́зу прими́сь за де́ло
яту белән йокыга китте — едва́ успе́в лечь, усну́л
9) в знач. союза и, дакәҗә белән сарык — коза́ да овца́
ай белән кояш — луна́ и со́лнце
10) с причастиями на -ган: е́сли да́же; несмотря́ на••асыл буяуга төшкән белән, карга каргалыктан чыкмас — посл. е́сли да́же окра́сить его́ лу́чшей кра́ской, грач не переста́нет быть грачо́м
• -
18 җетерү
перех.; диал.1) ( постепенно) губи́ть, доводи́ть до сме́рти, исчезнове́ниянәселне җетерү — погуби́ть род
••җитез үзен җетерер — погов. расторо́пный сам гу́бит себя́
2) вы́бить из сил, заму́читькөнләшеп җетерү — заму́чить ре́вностью
-
19 җилгер
прил.; разг.; см. җитез -
20 зирәк
1. прил.1) сообрази́тельный, поня́тливый, дога́дливый; нахо́дчивый, смышлёный; сме́тли́вый, смека́листый, восприи́мчивыйҗитез һәм зирәк кеше — ло́вкий и сме́тли́вый челове́к
безнең халык эштә зирәк — наро́д наш в дела́х смека́лист
2) дарови́тый, одарённый, му́дрый, прозорли́вый, проница́тельныйзирәк җитәкче — му́дрый руководи́тель
зирәк полководец — одарённый полково́дец
3) бди́тельный, зо́ркийзирәк сакчы — бди́тельный охра́нник
2. сущ.зирәк аучы — зо́ркий охо́тник
у́мник, у́мница, разу́мник, разу́мница3. нареч.1) бди́тельно, зо́ркозирәк күзәтеп бару — зо́рко наблюда́ть (за поведением кого-л.)
2) му́дроколлективны зирәк җитәкләү — му́дро руководи́ть коллекти́вом
См. также в других словарях:
җитез — с. 1. Эшне тиз башкаручан, өлгер, булдыклы, булган, уңган (кеше). Хәрәкәтчән, җиңел хәрәкәтле 2. Тиз, җиңел, оста һәм пөхтә үтәлгән (хәрәкәт, караш һ. б.) җитез адымнар белән. рәв. Тиз һәм оста, шома (итеп) кулы җитез йөри 3. күч. Яхшы ишетә яки… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитез-җитез — рәв. Тиз тиз генә, бик тиз, кызу, җәһәт кенә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитез-җәһәт — рәв. Тиз тиз генә, бик тиз, кызу, җәһәт кенә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитезлек — Җитез булу сыйфаты. Хәрәкәт тизлеге … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җилле — с. I. 1. Җил исеп торган, җил көчле булган. Көчле җил белән бер үк вакытта була торган (явым төшем тур.) җилле яңгыр. II. 1. күч. Җитез, хәрәкәтчән, елдам; уңган, булган җилле идем, җитез идем, җиде көндә бер ыштан – тегәм дә атам, тегәм да атам … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитезләнү — 1. Җитез, елдамга әйләнү, җитез хәрәкәтләнә башлау 2. Уйнаклау, җитез хәрәкәтләр ясап уйнау безнең маэмай рәхәт тора, сафа сөрә, җитезләнә, уйный һаман … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
борча — 1. Сикереп хәрәкәтләнүче, кан яки үлән суты суырып тукланучы, җитез, вак бөҗәк 2. күч. Җитез, артык хәрәкәтчел (кеше тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бөрчә — 1. Сикереп хәрәкәтләнүче, кан яки үлән суты суырып тукланучы, җитез, вак бөҗәк 2. күч. Җитез, артык хәрәкәтчел (кеше тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бөтергеч — ВЫЖЫЛДАВЫК – Кызу әйләнгәнгә, бөтерелгәнгә аумый торган күчәрле, түгәрәк яки шар форм. уенчык 2. күч. Бик хәрәкәтчән, җитез балалар, кечерәк буйлы кешеләр яки шундый хайван турында. с. Бик хәрәкәтчән, җитез, тере яки куштан онытып булмый ул… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бөтерчек — ВЫЖЫЛДАВЫК – Кызу әйләнгәнгә, бөтерелгәнгә аумый торган күчәрле, түгәрәк яки шар форм. уенчык 2. күч. Бик хәрәкәтчән, җитез балалар, кечерәк буйлы кешеләр яки шундый хайван турында. с. Бик хәрәкәтчән, җитез, тере яки куштан онытып булмый ул… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиңел — 1. Авырлыгы зур булмаган, авыр түгел, аз үлчәүле. Юка, нәфис (тукыма тур.) 2. Тиз, җитез хәрәкәт итә торган; киресе: авыр, салмак. Бернинди тоткарлыксыз, көчәнүсез булган, җитез җ. адымнар белән 3. Күп көч сорамый торган, ансат җиңелрәк эш табу.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге